Rezydencje magnackie – zamki i pałace, a także siedliska i dwory szlacheckie stanowią nieodłączną część krajobrazu województwa podkarpackiego. Kilkadziesiąt rozsianych po całym regionie obiektów wraz z ogrodami tworzy Karpacki Szlak Ogrodów i Domów Historycznych. W ramach szlaku zostały one podzielone na cztery trasy: Trasę Północną, Trasę Centrum, Trasę Wschodnią, Trasę Południową.
Na trasach szlaku znajdziemy misternie komponowane ogrody, zaciszne parki, wspaniałą architekturę, staropolską kuchnię i kawał fascynującej historii.
Na Trasie Południowej znajduje się Pałac w Dukli wraz z parkiem
Na dzień dzisiejszy Szlak tworzą 34 obiekty rozsiane po całym Podkarpaciu. Dla wygody zwiedzających stworzone zostały cztery trasy, w czterech różnych częściach regionu. Szlak oferuje poznawanie mało znanych dworów i pałaców wraz z ich ogrodami, królewskie noclegi, dworską kuchnię, a także niezapomniane wrażenia estetyczne.
W siedzibie Podkarpackiej Regionalnej Organizacji Turystycznej i poszczególnych obiektach pytajcie o mapy i materiały promocyjne Karpackiego Szlaku Ogrodów i Domów Historycznych.
Transgraniczny szlak łączy ze sobą miejsca związane z narodzinami i historią przemysłu naftowego. Tu w 1854 r. Ignacy Łukasiewicz uruchomił pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej. Aby ocalić od zniszczenia i zapomnienia, a jednocześnie wyeksponować dorobek polskich nafciarzy, w województwie podkarpackim oznakowano szlak naftowy. Główna oś szlaku biegnie:
Jasło – Krosno – Sanok – Lesko – Ustrzyki Dolne – Sambor -Borysław -Drohobycz – Lwów od Jasła, przez Krosno, Sanok, Lesko po Ustrzyki Dolne.
W sumie znajduje się na nim 58 miejscowości. Do dyspozycji są trasy dla zmotoryzowanych, pętle turystyki pieszej i rowerowej, a uroku trasom przydają przepiękne krajobrazy i przyroda Beskidu Niskiego oraz Bieszczad.
Na trasie Szlaku Naftowego można zwiedzić skanseny i muzea z ekspozycjami poświęconymi historii przemysłu naftowego, miejsca, gdzie w czynnych jeszcze kopalniach znajdują się stare urządzenia naftowe oraz zakątki związane z działalnością twórców przemysłu naftowego – przede wszystkim Ignacego Łukasiewicza.
Szlak Naftowy został uhonorowany certyfikatem „Turystyczny produkt roku 2005” nadanym przez Polską Organizację Turystyczną. Szlak naftowy – transgraniczny szlak turystyczny
W Gminie Dukla przebiega przez:
– Równe – szyby i urządzenia kopalniane – Wietrzno – szyby i urządzenia oraz charakterystyczne obiekty kopalniane – Ropianka – obelisk upamiętniający działalność Praktycznej Szkoły Wiercenia Kanadyjskiego (1885 – 1888) Szlak naftowy w powiecie krośnieńskim
Szlak ten, stanowiący przedłużenie Szlaków Papieskich w Małopolsce, został wytyczony w oparciu o dokumenty i relacje uczestników wypraw ks. Karola Wojtyły w latach 50-tych XX. wieku. Prowadzi przez południowe tereny powiatów: jasielskiego, krośnieńskiego i sanockiego, z Magury Wątkowskiej do Komańczy. Szczególnie interesuje turystów pieszych, pragnących zrozumieć sens stwierdzenia Papieża Jana Pawła II „…wiele tym górom zawdzięczam…”.
Plansze i tablice z siecią szlaku, usytuowane w miejscowościach tradycyjnie odwiedzanych przez turystów i pielgrzymów, przedstawiają również odcinki dotychczas w terenie nie oznakowane, będące swoistym wyzwaniem dla doświadczonych i wytrwałych piechurów. Na tablicach zaznaczono także miejsca związane z późniejszymi pobytami ks. Kardynała Karola Wojtyły w Beskidzie Niskim i z pielgrzymką Papieską w roku 1997.
Beskid Niski był miejscem licznych wędrówek ks. Karola Wojtyły. Pierwsza wędrówka miała miejsce w 1952 roku, której brała udział kilkuosobowa grupa przyjaciół. Łagodny krajobraz, cisza pozwalająca się wsłuchać w przyrodę, ciekawa historia łemkowskiej kultury, burzliwe dzieje przygranicznych terenów, oraz inspirująca osoba św. Jana sprawiły, że Karol Wojtyła często przemierzał te tereny i wracał myślami do tych miejsc kiedy był papieżem.
W gminie Dukla Szlak Papieski biegnie szlakiem czerwonym:
Chyrowa – Pustelnia św. Jana z Dukli w Trzcianie – Góra Cergowa – Dukla – Lubatowa
Istnieje również możliwość wędrówki z Pustelni św. Jana z Dukli:
– żółtym szlakiem łącznikowym, którym również wędrował ks. Karol, przez Łazy Teodorowskie, Chyczki, Kardasz do Dukli, lub
– drogą nr 19 do Sanktuarium św. Jana z Dukli,
następnie przez most na Jasiołce, i żółtym szlakiem przez Cergową, Cergową-Zakluczynę do „Złotej Studzienki”, na szczyt Góry Cergowej i dalej czerwonym szlakiem w stronę Lubatowej.
Miejscowości gminy Dukla związane z papieskimi wędrówkami:
Chyrowa – w roku 1952 po raz pierwszy nocowała grupa „Wujka”, następnie 12 sierpnia 1953 roku rozbiła biwak obok cerkwi, w której rankiem dnia następnego ks. Karol Wojtyła odprawił mszę świętą.Wydarzenie to upamiętnia pamiątkowy obelisk wzniesiony w maju 2005 r. przez jasielskich turystów.
Pustelnia Św. Jana – w książce pamiątkowej zachował się wpis ks. Karola Wojtyły z dnia 8.IX.1952; „Niech Święty Jan z Dukli raczy błogosławić ks. Karolowi Wojtyle, Janinie Daniec, mgr Jerzemu Bukowskiemu, Janowi Kraus, Maciejowi Krobickiemu i Januszowi Riegerowi”. Kserokopia wpisu znajduje się na ścianie we wnętrzu kaplicy.
Dukla – Ks. Karol Wojtyła odwiedzał miasteczko w roku 1952, wtedy odprawił tu mszę św. i zatrzymał się na nocleg. Będąc kardynałem, w roku 1967 przebywał jakiś czas w Dukli, odwiedzając Pustelnię św. Jana na Zaśpicie i wspinając się na Cergową, Piotrusia i okoliczne szczyty. Jako papież przybył „papamobilem” do Dukli z lądowiska w Łężanach w dniu 9 czerwca 1997 r. Przed udaniem się do klasztoru bernardynów na spoczynek modlił się i wygłosił przemówienie przy grobie św. Jana z Dukli, a następnie zaintonował Apel Jasnogórski i udzielił licznie zebranym wiernym błogosławieństwa.
Na placu przed kościołem św. Jana z Dukli stoi pomnik św. Jana z Dukli i Jana Pawła II.
Cergowa 716 m n.p.m – malownicza góra, na zboczach, której znajduje się tzw. „Złota Studzienka” – miejsce związane z osobą św. Jana z Dukli, kilkakrotnie odwiedzane przez Karola Wojtyłę.
Szlak winny nawiązuje do dawnych tradycji handlu węgrzynem na trasie prowadzącej z Krosna przez Duklę, Barwinek lub Jaśliska, Słowację na Węgry. Szlakiem tym kupcy przez setki lat przewozili tysiące beczek z węgrzynem. Trakt wiódł z Tokaju przez Sarospatak, Satoraljaujhely, Trebisov, Michalovce, Humenne oraz Bukowsko, Zarszyn, Besko, Rymanów, a także Jaśliska, Duklę do Krosna. Na handlu węgierskim winem bogaciło się wiele miast i kupców.
W 1588 roku Zygmunt III Waza nadał Dukli prawo składu wina. Przywilej ten między innymi nakładał na kupców obowiązek pozostawienia w mieście całego towaru, aż do wyprzedania. Oznaczało to, że nie mogli handlować winem poza jego obrębem. Spowodowało to, że Dukla stała się konkurentem handlowym dla Żmigrodu i Krosna. Dopiero uniwersał poborowy, który ukazał się w 1589 r., stwierdzający, że Wina wszystkie na szynk by innemi drogami nie szły, jeno temi na Jaśliska, na Duklę, stawiał Duklę przed rywalizującymi miastami: Krosnem i Żmigrodem.
Szlak przebiega przez teren Podkarpacia dziewięcioma trasami, o łącznej długości 1202 km. Najczęściej spotykanymi obiektami są drewniane cerkwie. Nie brak jednak cennych, zabytkowych kościołów i pięknej zabudowy wiejskiej. Spotkać można także stare dworki oraz obiekty zabytkowej techniki.
Trasy Szlaku Architektury Drewnianej:
Trasa nr I Krośnieńsko-Brzozowska – 134 km (Wietrzno)
Trasa nr II Sanocko-Dynoska – 80 km
Trasa nr III Ustrzycko-Leska – 118 km
Trasa nr IV Sanocko-Dukielska – 113 km (Chyrowa, Olchowiec)
Trasa nr V Przemyska – 67 km
Trasa nr VI Lubaczowska – 189 km
Trasa nr VII Rzeszowsko-Jarosławska – 133 km
Trasa nr VIII Jasielsko-Dębicko-Ropczycka – 136 km
Trasa nr IX Tarnobrzesko-Niżańska – 232 km
Przez Beskid Niski fragmentami prowadzą trasy Krośnieńsko – Brzozowska, Sanocko – Dukielska oraz Jasielsko-Dębicko-Ropczycka.
Szlak Architektury Drewnianej w Gminie Dukla:
Trasa nr I Krośnieńsko –Brzozowska: Wietrzno
Trasa nr IV Sanocko-Dukielska: Chyrowa, Olchowiec
Drewniane świątynie w gminie Dukla znajdujące się na Szlaku Architektury Drewnianej
150-kilometrowy szlak międzyregionalny szlak łączący Krosno i Stropkov na Słowacji. Na jego trasie znajdują się najcenniejsze świątynie chrześcijańskie (kościoły i cerkwie) i judaistyczne oraz miejsca otaczane kultem przez dawnych i obecnych mieszkańców Beskidu Niskiego. Przemierzając szlak podziwiać można piękną przyrodę, zabytkowe miasta, uzdrowiska oraz kulturę pogranicza.
Na szlaku znajduje się 28 miejscowości z 35 zabytkowymi obiektami.
Projekt powstał w wyniku współpracy powiatu krośnieńskiego ze słowackim okręgiem Stropkov oraz związkiem gmin „Zielone Beskidy”.
Przebieg szlaku: Stropkov -Krusinec -Vyskovce -Vislava -Olsavka -Bukowce -Staskovce -Vladica – Gribov -Kozuchovce -Mirola -Bodruzal -Krajna Polana -Nizny Komarnik -Vysny Komarnik – Barwinek– Trzciana(Pustelnia Św. Jana z Dukli)- Dukla (kościoły: farny i OO. Bernardynów) – Chyrowa (drewniana cerkiew) – Wietrzno – (kościół drewniany) – Krosno (kościoły: farny i OO. Franciszkanów) – Miejsce Piastowe (kościół i klasztor OO. Michalitów – sanktuarium) – Iwonicz (kościół drewniany) – Klimkówka (drewniane kościoły: parafialny i pw. Świętego Krzyża) – Rymanów (kościół farny, ruiny synagogi) – Bałucianka (drewniana cerkiew) – Królik Polski (kościół drewniany) – Jaśliska (kościół -sanktuarium).
Podkarpacie, w szczególności Dukielszczyzna, to jeden z niewielu zakątków Polski, w którym można jeszcze zobaczyć fragment spójnej drewnianej zabudowy – krajobrazu kulturowego mającego unikatowe, regionalne cechy.
Dziś buduje się domy ot, z wyobraźni, albo z katalogów. I, jak Polska długa i szeroka, architektura jest jednolita, albo jednolicie chaotyczna. Każdy buduje to, co chce. Brakuje spojrzenia na przestrzeń wsi, miejscowości, jako na całość, kompozycję urbanistyczną złożoną z budynków, drzew, krzewów i innych obiektów. W okolicach Dukli jesteśmy w tej uprzywilejowanej pozycji, że wciąz jeszcze zachowało się wiele drewnianych domów. Leżą w otoczeniu pięknych ogrodów, a w tle za nimi widać góry. Krajobraz, ten naturalny i kulturowy, znakomicie współgrają. To daje poczucie harmonii, za którym tak tęsknią przyjeżdżający tu turyści.
Architektura jako część dziedzictwa regionu
Kiedyś przejeżdżając przez różne regiony, subregiony, od razu widać było odrębność stylów, materiałów, proporcji – regionalne bogactwo, które dziś jest w zaniku. Dukielszczyzna, pobliskie Miejsce Piastowe, czy Jaśliska stanowią chlubny wyjątek. To drogocenne, zanikające dobro warto, a nawet trzeba chronić. Stąd pojawił się pomysł projektu „Zadomowieni w dziedzictwie – drewniane domy południowego Podkarpacia”. Zespół wolontariuszy i wolontariuszek pracował nad inwentaryzacją 20 budynków leżących między Olchowcem a Miejscem Piastowym. Projekt ma charakter pilotażowy. Planujemy kontynuować prace w kolejnym roku. Warto bowiem stworzyć dokumentację jak największej ilości domów. Niestety nie każdy z nich przetrwa, dla niektórych jest już za późno, ale – dzięki inwentaryzacji – zostanie po nich ślad. Zawsze będzie można zbudować podobny dom, albo odtworzyć jego obraz dzięki komputerowej wizualizacji.
Sieć rzemieślników
W ramach projektu spotakliśmy się też z rzemieślnikami – mistrzami w swoim fachu, którzy potrafią budować według tradycyjnych metod i wzorów, wiedzą, że tradycja budowlana dawnych cieśli, stolarzy i zdunów jest niezastąpiona. Liczymy na to, że nasza sieć stanie się zaczynem do ożywienia bogatych tradycji rzemieślniczych w naszym regionie. Zapraszamy do współpracy!
Poradnik dobrych praktyk
Coraz więcej osób odkrywa wartość drewnianych domów. Spełniają one wspólczesne oczekiwania budowanictwa ekologicznego i pasywnego. Dlatego chcieliśmy odpowiedzieć na potrzeby osób stających przed decyzją o kupnie, lub remoncie domu i wesprzeć ich pakietem podstawowych informacji dotyczących analizy stanu zachowania i dobrych praktyk remontowych. To ważne. Nieprawidłowo prowadzone prace zmniejszają żywotność budynków, które mogłyby, zadbane, żyć niemal wiecznie.
Szlak po dziedzictwie
Żeby idea opieki nad prywatnymi zabytkami (choć zwykle nie wpisane do rejestrów, drewniane domy to zabytki), potrzebujemy sojuszników. Dlatego zaprosiliśmy chętnych, przede wszystkim mieszkańców okolic Dukli, na szkolenie dla społecznych opiekunów drewnianego dziedzictwa, podczas którego dr Marek Gransicki opowiedział o genezie drewnianego domu i specyfice regionalnej architektury, Szczepan Żurek z Towarzystwa Krajoznawczego Krajobraz, wprowadzał zainteresowanych w arakana krajoznawstwa i opowiadał o pomysłach na kreatywne wycieczki. Natomiast Franciszek Bojańczyk – współtwórca projektu „Zadomowieni w dziedzictwie” i doświadczony przewodnik po miastach w Polsce i za granicą, podzielił się z uczestnikami metodą interpretacji dziedzictwa Freemana Tildena.
Nasze działania mają zmierzać do stworzenia szlaku po dziedzictwie, którego opiekunami będą mieszkańcy. W ramach tegorocznej edycji oznaczymy kilka wyjątkowych budynków w Zawadce Rymanowskiej. Już dziś zapraszamy na wędrówkę!
Drewniany dom to duma
Idea, jaka przyświecała całemu zespołowi projektowemu, na czele z dr Markiem Gransickim, znanym w naszym regione architektem, to zmiana podejścia do drewnianych domów. Jesteśmy przekonani, że mają one wspaniałą przyszłość, są ekologiczne, zdrowe, stosunkowo łatwo dają się adaptować do potrzeb naszego współczesnego życia. Poza tym to nasze dziedzictwo – sama ich substancja: stare, wyrzeźbione czasem drewno, okucia zrobione wprawną ręką kowala, ornamenty na tragarzach, skrzynkowe, drewniane okna – to drogocenne zabytki opowiadające historię o znakomitych rzemieślnikach, zwykłych ludziach, o naszym wielokulturowym regionie. Różne style, różne czasy, rozwiązania architektoniczne i zdobnicze tworzą tu wyjątkową kompozycję. Mieszkanie w drewnianym domu, mieszkanie w zabytku, to przywilej. Każdy drewniany dom jest cennym śladem, głosem z przeszłości, który możemy ponieść dalej, zachowując w przytulnym wnętrzu także rodzinne opowieści lub historie osierocone przez tych, którzy mieszkali przed nami.
